Trong khi châu Âu thế kỷ 20 chứng kiến phong trào nghệ thuật Dada với mục tiêu châm biếm những điều mà thành viên phong trào coi là vô nghĩa của thế giới hiện đại, thì thời Minh Trị tại Nhật Bản cũng xuất hiện một phong trào chống lại phong cách thời trang phương Tây, thể hiện quan điểm rằng sự nam tính của người đàn ông không thể chỉ được thể hiện qua trang phục. Phong trào này được gọi là Bankara.
Bankara là gì?
Thuật ngữ “Bankara – 蛮カラ” được tạo thành từ chữ “Ban – 蛮” trong “野蛮” (dã man, hoang dại) và “Kara – カラ” trong “ハイカラ” (cổ cồn cao – high collar). Những người theo phong cách Bankara sẽ để tóc dài, bù xù và mặc quần áo sờn rách. Họ tin rằng phẩm chất của một người đàn ông là điều quan trọng, không phải ngoại hình.
Bankara là phong trào thời trang chống lại xã hội thời bấy giờ
Tuy nhiên, phong trào Bankara không chỉ đơn thuần là vấn đề thời trang. Ẩn sau “cuộc chiến” về thời trang này là quan điểm về sự lý tưởng hóa đất nước: sự cân bằng giữa nam tính và nữ tính, sự kết hợp giữa dân tộc và quốc tế, sự đối đầu giữa “đạo đức” của truyền thống và “sự suy đồi” của hiện đại. Phong trào Bankara cũng là một lời tuyên chiến với những đổi mới từ phương Tây.
Nguyên nhân đến từ cải cách trang phục
Năm 1875, sau khi Thiên hoàng Minh Trị quyết định cải cách trang phục, đã có nhiều ý kiến phản đối việc áp dụng trang phục phương Tây cho tất cả các tầng lớp. Shimazu Hisamitsu, một Samurai và cũng là người cai quản miền Satsuma, lập luận rằng trang phục truyền thống là cần thiết để phân biệt tầng lớp thượng lưu, trung lưu và hạ lưu ở Nhật.
Tuy nhiên, chính phủ cho rằng trang phục phương Tây của Hoàng đế được chấp nhận vì “vẻ đẹp và chất lượng của các nước châu Âu”.
Bên trái là kiểu tóc truyền thống của người Nhật, bên phải là kiểu tóc theo kiểu phương Tây
Năm 1879, họa sĩ Honda Kinkichiro bắt đầu châm biếm chính phủ qua việc xuất bản các tác phẩm miêu tả chính phủ như những con khỉ, vì họ cho rằng chính phủ đang bắt chước người phương Tây. Nhiều ý kiến phê phán những người mặc trang phục phương Tây nhưng không phù hợp với cơ thể.
Quá trình cải cách trang phục đầu tiên bắt đầu với thời trang nam giới. Kiểu tóc truyền thống của người Nhật đã nhường chỗ cho kiểu tóc cắt kiểu phương Tây; vào những năm 1880, 90% đàn ông Tokyo đã cắt tóc theo kiểu châu Âu. Guốc gỗ Geta đã được thay thế bằng giày. Vest, mũ và cà vạt đã thay thế Hakama và Haori.
Thiên hoàng Minh Trị tiên phong cắt tóc ngắn
Trong giới thượng lưu, trang phục lộng lẫy kiểu phương Tây trở thành biểu hiện rõ ràng nhất của khẩu hiệu mới: Văn minh khai hóa (Bunmei Kaika). Các quan chức Nhật Bản cố gắng tạo ra một vẻ ngoài lịch sự, sạch sẽ và hiện đại cho người dân của đất nước. Thiên hoàng Minh Trị đã cắt tóc ngắn, điều này đã truyền cảm hứng cho người dân thông thường làm theo. Năm 1898, xu hướng thay đổi thời trang từ trên xuống được gọi là phong trào “cổ cồn cao”.
Nhưng khi quần áo và phong cách truyền thống chuyển sang một hình thức mới bị ảnh hưởng bởi phương Tây, một phong trào phản đối đã nổi lên để thách thức sự thay đổi này – Bankara.
Những người theo phong cách Bankara có thể dễ dàng nhận ra qua cách ống tay áo xắn lên, cẳng tay lộ ra, luộm thuộm và nước da ngăm đen. Các sinh viên đặc biệt ưa thích Bankara vì niềm tin vào “hành động hơn lời nói, quan niệm lãng mạn về sự phiêu lưu và táo bạo”.
Một bức tranh biếm họa về cổ cồn cao – Puck Tokyo, 1907
Họ cũng muốn có một cơ thể khỏe mạnh để sẵn sàng chiến đấu bất cứ lúc nào. Các tạp chí Bankara như Boken Sekai thường đăng tải hình ảnh các người đàn ông cơ bắp. Mọi khía cạnh về ngoại hình của họ đều nhằm thể hiện quan niệm – tăng cường thể chất để phục vụ đất nước.
Soshi – những người nhân danh cải cách thời trang
“Soshi – 壮士” (tráng sĩ) được xem là những người khởi xướng Bankara. Thường là con trai của các cựu Samurai từ phe thua cuộc trong cuộc Minh Trị Duy Tân, Soshi là những người trẻ, năng động và có động cơ chính trị. Họ căm ghét chế độ Minh Trị và sẵn sàng sử dụng bạo lực để mang lại thay đổi chính trị.
Năm 1887, nhà báo kiêm nhà sử học Tokutomi Soho đã mô tả cảm xúc đối với Soshi như sau: “Họ nhu nhược, hẹp hòi, cố chấp và lập dị, những điều này rõ ràng không đáng khen ngợi. Nhưng khi ta chứng kiến sự phẫn nộ, sự chính trực bất khuất và tinh thần yêu nước cao cả của họ, và khi họ hành động, tự hào là người Nhật (Nippon danji), thì họ trở nên vô cùng hấp dẫn”.
Học sinh trung học Bankara, năm 1929
Tuy nhiên, dường như Soshi đã đi ngược lại với mục đích ban đầu khi tham gia vào các cuộc tấn công, điển hình là vụ ám sát Hoàng hậu Minh Thành (Hoàng hậu Myeongseong) của Triều Tiên. Họ tức giận với việc một người phụ nữ nắm giữ quyền lực chính trị lớn.
Sự lụi tàn của Bankara
Khi chiến tranh kết thúc, ngày càng có nhiều người cảm thấy lý tưởng của Bankara trở nên lỗi thời, với phong cách thời trang dần xa lạ với xã hội.
Các trường học đã áp đặt các quy định nghiêm ngặt (bao gồm cả trang phục và vẻ ngoài) khiến cho Bankara trở nên khó tồn tại, đặc biệt trong các trường học. Trong thời kỳ hậu chiến, việc mua quần áo hàng loạt trở nên dễ dàng hơn, làm cho phong cách Bankara trở thành một mốt nhất thời.
Những học sinh đội cổ vũ mặc trang phục phong cách Bankara
Tuy nhiên, Bankara vẫn có di sản riêng của mình. Ví dụ, ở những trường có truyền thống Bankara trước chiến tranh như Waseda, sinh viên vẫn mặc trang phục theo phong cách Bankara và biểu diễn trong các trận đấu thể thao. Hoặc phong cách này vẫn được nhắc đến trong các bộ manga, anime ngày nay.
Đọc thêm về kiến thức tiếng Nhật tại Mirai.edu.vn – Kiến Thức Tiếng Nhật Hữu Ích.
