Một trong những đặc trưng nổi bật của xã hội Nhật Bản là sự đánh giá cao công việc hơn thời gian cá nhân. Không có gì lạ khi hầu hết người Nhật làm việc ngoài giờ và trở về nhà muộn vào ban đêm. Có nhiều lý thuyết khác nhau của các nhà tâm lý học và xã hội học về sự đam mê làm việc của người Nhật, nhưng với chính họ, giải thích chỉ nằm trong từ “Ikigai” (生き甲斐).
Hành trình khám phá bản thân
Ikigai là một triết lý sống của người Nhật, có nghĩa đen là “lẽ sống”. Tìm kiếm Ikigai là một hành trình để tự nhận thức về bản thân. Theo người Nhật, cuộc sống có Ikigai sẽ mang lại sự hài lòng và ý nghĩa cho mỗi người.
Ikigai chính là lý do mà bạn thức dậy mỗi sáng và tận hưởng cuộc sống. Cụm từ Ikigai chỉ giá trị sống của mỗi người cũng như tinh thần làm việc không phải dựa trên lợi ích kinh tế hay địa vị xã hội. Trong cuốn sách “Bàn về lẽ sống” (Ikigai ni tsuite) của nhà tâm lý học Mieko Kamiya năm 1966, ông giải thích: “Ikigai giống như hạnh phúc nhưng có một sắc thái khác biệt. Hạnh phúc là một cảm giác ngắn hạn trong khi Ikigai là một nguồn cảm hứng tích cực để ta hướng tới tương lai dù đang gặp khó khăn ở hiện tại”.
Người Nhật tin rằng việc tìm thấy và tận hưởng những niềm vui nhỏ trong cuộc sống hàng ngày sẽ giúp bạn có một cuộc đời trọn vẹn. Ngay cả khi đang đối diện với những tình huống khó khăn, một người có mục tiêu để đạt sẽ cảm nhận được Ikigai. Những việc làm mà họ cảm nhận Ikigai không phải là những việc bị bắt buộc mà là những hành động tự nguyện từ nhu cầu bản thân.
Đi tìm Ikigai
Không phải tất cả người Nhật đều cho rằng công việc là Ikigai của cuộc đời họ, đặc biệt là thế hệ trẻ. Một khảo sát năm 2010 của Trung tâm Khảo sát Trung ương Nhật Bản với 2.000 người đã cho thấy chỉ có 31% nhận thức Ikigai của cuộc sống là công việc.
Với một số người rất ít, Ikigai được xác định từ khi còn là trẻ nhỏ. Nhưng đại đa số mọi người vẫn mơ mộng hoặc không quá quan tâm đến Ikigai. Tuy nhiên, trong văn hoá của người Nhật, Ikigai cá nhân được mô tả thông qua 4 lĩnh vực:
- Những việc yêu thích
- Những việc làm giỏi
- Những việc mang lại thu nhập
- Những việc có ích cho xã hội
Khi mô tả 4 lĩnh vực này bằng biểu đồ Venn, Ikigai sẽ nằm ở trung tâm của những điểm giao nhau liệu trình.
Trong cuốn sách “Bí quyết để có cuộc sống trường tồn và hạnh phúc của người Nhật”, nhà tâm lý học Hector Garcia và Francesc Miralles đã đưa ra khái niệm về “Dòng chảy” để giúp mọi người nhận ra Ikigai của mình. Bạn đã từng làm việc đến mức quên ăn, mệt mỏi chưa? Đó là lúc bạn đã bước vào trạng thái “Dòng chảy”. Hãy lưu ý những khoảnh khắc như vậy, bởi Ikigai của bạn tồn tại trong những khoảnh khắc đó. Nếu thời gian bạn dành trong trạng thái “Dòng chảy” càng nhiều, bạn sẽ càng tiến gần hơn đến Ikigai của mình.
Trên thế giới, cũng có một số triết lý sống hướng con người đến khả năng cảm nhận hạnh phúc trong cuộc sống, như Hygge của Đan Mạch và Lagom của Thụy Điển. Trong khi Hygge tập trung vào một cuộc sống chậm rãi, tập trung vào tận hưởng cuộc sống tâm hồn, Lagom khuyến khích con người hài lòng với những gì họ đang có. Ikigai có tính hành động mạnh mẽ hơn, khuyến khích con người theo đuổi mục tiêu sống.
Mâu thuẫn về lẽ sống
Khái niệm Ikigai xuất hiện lần đầu tiên trong cuốn sử ký Taiheiki (太平記) vào thế kỷ thứ 14. Ban đầu, Ikigai được áp dụng cho nam giới. Trong Thế chiến II, Ikigai của các lính được hiểu là Shinigai (死にがい) – sự hi sinh cho mục đích gì. Khái niệm này được sử dụng để giải thích tinh thần hy sinh của quân đội Nhật, Ikigai của người Nhật trong thời kỳ 1930-1945 là khái niệm của quốc gia và Thiên hoàng. Trong giai đoạn kinh tế thần kỳ, Ikigai phát triển theo hướng cá nhân hóa dành cho nam giới là trụ cột của gia đình. Ikigai của họ chủ yếu là sự nghiệp, công việc và công ty. Đối với hầu hết phụ nữ, Ikigai thể hiện qua gia đình và con cái. Cùng với Ikigai, khái niệm Ittaikan (一体感) – cảm giác thuộc về điều gì, và khái niệm Jiko jitsugen (自己実現) – tự bản thân trải nghiệm, tạo nên một nghịch lý trong quan hệ của cá nhân với gia đình và xã hội. Mâu thuẫn này tiếp tục tạo áp lực vô hình lên xã hội Nhật hiện đại.
Ngày nay, Ikigai liên quan mật thiết đến một trong những đặc điểm xã hội quan trọng của người Nhật – sự đánh giá cao công việc. Ikigai là một trong những chìa khóa để giải thích vì sao người Nhật đam mê công việc, ngay cả khi đã 70-80 tuổi. Ikigai cũng được coi là một yếu tố quyết định về tuổi thọ và sự hài lòng trong cuộc sống. Với người Nhật, khi không cảm nhận được Ikigai, dù ở đâu và làm gì, họ sẽ không cảm thấy niềm vui. Họ sẽ dễ cảm thấy mệt mỏi, mất hứng thú và không muốn hành động. Dù có cố gắng sống tích cực, họ vẫn không thể vượt qua cảm giác chán nản.
Lê Vũ/ Mirai.edu.vn – Kiến Thức Tiếng Nhật Hữu Ích
