Trong suốt cuộc đời hoạt động nghệ thuật của John Lennon, văn hóa Nhật Bản đã ảnh hưởng sâu sắc đến phong cách âm nhạc của ông, tạo nên những tác phẩm tuyệt vời.
Cuộc gặp gỡ định mệnh
John Lennon luôn có một sự quan tâm đặc biệt đến Nhật Bản trước khi ông gặp Yoko Ono – người phụ nữ Nhật Bản ông yêu thương và kết hôn. Trong một cuộc phỏng vấn vào năm 1965, Lennon đã chia sẻ với biên tập viên Hoshika Rumiko của tạp chí Music Life về sự quan tâm của ông đối với Sumo và Ukiyo-e (tranh Phù thế). Khi nhìn thấy một tập ảnh về Sumo từ một người bạn ở trường nghệ thuật, Lennon đã bị ấn tượng và mong muốn có cơ hội đến Nhật Bản để khám phá nền văn hóa đặc trưng này. Vào năm sau đó, trong chuyến lưu diễn đầu tiên tại Nhật Bản của The Beatles, Lennon đã trốn khỏi hệ thống an ninh nghiêm ngặt để mua những món quà lưu niệm. Ông đã ghé thăm triển lãm cá nhân của nghệ sĩ Ono Yoko vào tháng 11 và bị ấn tượng bởi tác phẩm “Ceiling Painting”. Tác phẩm này đòi hỏi khách tham quan phải trèo lên một cái thang để đến gian trưng bày treo mảnh vải trắng nhỏ và kính lúp, sau đó nhìn qua kính lúp để đọc từ “YES”. Điều này đã mở ra cánh cửa cho Lennon khám phá thêm nhiều triển lãm nghệ thuật khác của Yoko như “Apple” hay “Painting to Hammer a Nail”.
Ukiyo-e và Sumo là hai điều gây ấn tượng đầu tiên đối với John Lennon.
Những người yêu nghệ thuật có thể tìm thấy cách để giao lưu và chia sẻ tình yêu của mình thông qua nghệ thuật. Vào khoảng năm 1968, các thành viên của The Beatles đã không còn chung một tầm nhìn trong âm nhạc và buổi làm việc nhóm đã trở nên căng thẳng hơn. Khi John Lennon và Yoko Ono kết hôn vào năm 1969, ông quyết định rời khỏi nhóm và chọn con đường mới. Sự việc này khiến người hâm mộ của The Beatles tức giận và đổ mọi lỗi lầm lên đầu Yoko Ono. Tuy nhiên, Paul McCartney đã nói lên sự công bằng cho Yoko, và ông cũng được coi là người hàn gắn mối quan hệ giữa cặp đôi tưởng chừng như tan vỡ này.
The Beatles lưu diễn đến Nhật Bản. Ảnh: McCartney Times
Phong cách âm nhạc mang tinh thần Nhật Bản
Thơ Haiku
Trong cuộc phỏng vấn kỷ niệm ra mắt album John Lennon – Plastic Ono Band tại Nhật Bản vào năm 1971, Lennon thừa nhận rằng Zen (thiền) và thơ Haiku đã có ảnh hưởng lớn đến sáng tác âm nhạc của ông. Ông nói: “Tôi nghĩ Haiku là thể thơ đẹp nhất mà tôi từng đọc. Sau khi tìm hiểu về Haiku, tôi muốn đơn giản hóa lời bài hát của mình nhưng vẫn mang ý nghĩa sâu sắc như thơ này. Album này mang tên ‘Shibui’ (khái niệm thẩm mỹ chỉ vẻ đẹp tinh tế, thầm lặng toát lên từ sự giản dị, không phô trương) và cũng có một chút tinh thần thiền để mang lại âm nhạc chữa lành tâm hồn cho mọi người”. Trên thực tế, một số bài hát của Lennon khi còn ở The Beatles, như “Across the Universe” và “Because”, mang chất thơ, với ngôn từ đơn giản mà đẹp đẽ.
John Lennon và vợ tại Karuizawa. Ảnh: McCartney Times
Nghệ thuật Kabuki
Trong một chuyến du lịch đến Nhật Bản vào năm 1971, Lennon và Yoko đã chọn ngôi nhà của Yoko tại Tsujido làm nơi nghỉ dưỡng. Họ cũng lưu trú một thời gian tại núi Hiei, Kyoto, và Lennon đã dành nhiều thời gian đọc những cuốn sách kinh điển về Haiku. Sau đó, cặp đôi đã ghé thăm cửa hàng đồ cổ Hagurodo ở Yushima. Mặc dù chủ cửa hàng, Kimura Tosuke, không quen biết Lennon, ông vẫn ấn tượng với ông và sự đam mê của ông đối với văn hóa Nhật Bản. Lennon đã muốn xem các bản in tranh Ukiyo-e và ông đã đắm mình trong những tác phẩm truyền thống Nhật Bản, đặc biệt là một bản Tanzaku (dải thơ dọc) ghi thơ Haiku nổi tiếng của Basho. Lennon muốn mua cuốn sách thơ này để trưng bày tại tokonoma (góc phòng trưng bày thơ và đồ truyền thống) và thưởng thức mỗi sáng và tối, giống như một người Nhật.
Tomokona – góc phòng nơi John Lennon trưng bày Tanzaku. Ảnh: Japan Visitor
Tosuke rất bất ngờ khi nghe được điều này, vì trong 50 năm kinh doanh của mình, ông chưa bao giờ gặp một khách hàng hiểu và trân trọng như Lennon, người xem các sản phẩm của ông như là những vật phẩm đặc biệt. Được cảm kích trước tình yêu của Lennon dành cho văn hóa Nhật Bản, Tosuke đã dẫn cặp đôi đến sân khấu Kabuki để trải nghiệm loại hình nghệ thuật đặc biệt của Nhật. Tosuke hy vọng sẽ tặng Lennon một màn biểu diễn ngoạn mục và rực rỡ nhưng lại thể hiện vở diễn “Sumidagawa”, một tác phẩm không có lời thoại chỉ với những điệu nhảy trên nền đàn Shamisen. Ông nghĩ rằng vở diễn này sẽ không thể “chạm” vào những người lần đầu tiên thưởng thức. Tuy nhiên, Tosuke đã bất ngờ khi thấy Lennon rơi nước mắt. Ngay sau đó, vở diễn tiếp theo sôi động hơn, nhưng Lennon đã rời đi sau khi chỉ xem một phần nhỏ. Với ông, những gì mà bạn cảm nhận trong tâm hồn quan trọng hơn những hành động trên sân khấu.
Zen – Thiền
Hakuin Ekaku và Sengai Gibon, hai nhà sư thuộc Thiền phái Rinzai, đã rao giảng rằng bất kỳ ai cũng có thể đạt giác ngộ. Họ đã lan truyền thông điệp này cho dân chúng Nhật Bản vào thế kỷ thứ 18. Lennon đã sưu tầm những bức tranh và thư pháp về Thiền của hai nhà sư này. Ông thừa nhận rằng bài hát “Imagine” đã được lấy cảm hứng từ tập thơ “Grapefruit” của Yoko, và ông kết hợp những thông điệp mà Hakuin và Sengai thường truyền tải, truyền đạt những động lực tích cực cho người nghe qua ngôn từ dễ hiểu và gần gũi.
John Lennon và vợ, Yoko Ono, người đã có phần nào ảnh hưởng đến phong cách âm nhạc của danh ca sau này. Ảnh: Macmillan
Cuộc sống truyền cảm hứng
Sau khi kết hôn, Lennon và Yoko đã tích cực tham gia các hoạt động cộng đồng để lan toả thông điệp hòa bình tại nhiều sự kiện lớn trên thế giới. Khi album “Imagine” được phát hành, cặp đôi đã chuyển đến New York và tiếp tục cống hiến cho phong trào phản đối chiến tranh Việt Nam. Vào tháng 10 năm 1975, Yoko sinh con trai Sean, người là người duy nhất của cặp đôi. Kể từ đó, gia đình đã sống cả ở Nhật Bản và Mỹ.
Gia đình John Lennon trong thời gian sinh sống tại Nhật. Ảnh: Nippon
Việc Sean ra đời đã cho chúng ta thấy một khía cạnh khác của John Lennon. Ông tuyên bố ngừng hoạt động âm nhạc cho đến khi Sean đủ 5 tuổi. Lennon thay vai trò như một “househusband”, chăm sóc và nuôi dạy con cái. Thuật ngữ này ngày nay đã rất quen thuộc, nhưng vào thời đó, rất ít người đàn ông có thể làm điều đó. Điều này cho thấy sự tiến bộ trong suy nghĩ của Lennon. Danh ca huyền thoại cũng áp dụng tư tưởng thiền vào chế độ dinh dưỡng gia đình, thêm vào bữa ăn các sản phẩm như gạo lứt và đậu, dựa trên nguyên tắc âm dương.
Bảo tàng John Lennon tại Tokyo. Ảnh: Tokyo Fox
Ngày 8/12/1980, John Lennon bị sát hại bởi Mark David Chapman, với lý do muốn trở nên nổi tiếng. Sự mất đi đột ngột của danh ca khi ông mới 40 tuổi gây ra vô số nỗi đau cho gia đình và người hâm mộ. Đây cũng là một mất mát to lớn đối với ngành âm nhạc thế giới. Cho đến ngày nay, những bài hát của The Beatles và John Lennon vẫn là một tượng đài đối với người yêu nghệ thuật.
