Trong xã hội Nhật Bản, có một số khái niệm đặc thù mang ý nghĩa sâu sắc về quan hệ con người, tình cảm, và lòng nhân ái. Quyển sách “Linh hồn Nhật Bản” từ nguyên tác tiếng Nhật đã trình bày những khái niệm này một cách ngắn gọn và dễ hiểu. Hãy cùng khám phá những khái niệm đặc trưng này để hiểu sâu hơn về văn hóa và xã hội Nhật Bản.
Xã hội chiều dọc – タテ社会
Trong xã hội Nhật Bản, có một khái niệm gọi là “xã hội chiều dọc” (タテ社会), mô tả một đặc điểm quan trọng trong quan hệ con người tại đây. Theo nhà nhân chủng học Nakane Chie, một nhóm nhân vật xuất sắc, xã hội Nhật Bản được xây dựng dựa trên các nhóm con người cùng chia sẻ một “nơi chốn” và quan hệ được xây dựng theo hướng chiều dọc.
Các quan hệ như cấp trên và cấp dưới, đàn anh và đàn em, cha mẹ và con cái, đều được coi là các quan hệ xã hội chiều dọc. Sự kết nối giữa các công ty mẹ và công ty con, giữa các tập thể và quan hệ với các tập thể khác cũng đều theo hướng chiều dọc. Từ đó, quan hệ chiều dọc này tạo ra sự liên kết giữa các cá nhân trong tập thể và tạo nên cấp bậc cho toàn bộ hệ thống xã hội.
Quan hệ chiều dọc này có ý nghĩa quan trọng trong việc duy trì trật tự xã hội ở Nhật Bản. Quan hệ trên dưới không chỉ đơn thuần dựa trên khả năng và năng lực, mà còn dựa vào trật tự xã hội.
Nghĩa lý và nhân tình – 義理と人情
Trong xã hội Nhật Bản, có hai khái niệm quan trọng là “nghĩa lý” (義理) và “nhân tình” (人情).
“Nhân tình” là những tình cảm tự nhiên như tình yêu, sự thông cảm, hảo ý, nỗi tiếc nuối và nỗi buồn mà con người cảm nhận đối với người khác. Trong khi đó, “nghĩa lý” là những nghĩa vụ mà chúng ta phải thực hiện như mệnh lệnh xã hội, như giữ gìn các mối quan hệ, đền đáp những ân huệ đã nhận từ người khác.
Mặc dù có thể có những xung đột giữa “nhân tình” và “nghĩa lý”, nhưng cả hai khái niệm này vẫn đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống ngày nay của người Nhật. Việc giữ gìn “nghĩa lý” không chỉ liên quan đến đạo đức, mà còn được coi là đặc điểm cốt lõi của xã hội Nhật Bản.
Sự cam chịu – 諦め
Sự cam chịu là một giá trị quan trọng trong văn hóa Nhật Bản. Người Nhật truyền thống luôn coi việc chấp nhận khó khăn và đau đớn là một phẩm chất cao cả. Đây là một quy tắc cơ bản mà các võ sĩ ảnh hưởng bởi Nho Giáo đã học được, nhằm thể hiện tầm quan trọng của sự kiên nhẫn và tự kiềm chế.
Việc chấp nhận và cam chịu những điều không thể tránh là một phần của triết lý Phật Giáo và Đạo Giáo. Người Nhật luôn tin rằng thông qua việc cam chịu, họ có thể tìm thấy niềm vui trong khổ đau và khó khăn.
Sự hổ thẹn – 恥
Trong văn hóa Nhật Bản, có một khái niệm gọi là “sự hổ thẹn” (恥), mà nhà nhân chủng học Ruth Benedict đã xếp vào loại văn hóa hổ thẹn điển hình. Theo Ruth, văn hóa hổ thẹn không phải là văn hóa tuyệt đối theo tiêu chuẩn đạo đức, mà chỉ cảm thấy xấu hổ trước hành vi bị chỉ trích.
Tuy nhiên, sự phân loại văn hóa giữa “hổ thẹn” và “tội lỗi” không phải là điều đơn giản. Ở Nhật Bản, nền văn hóa phụ thuộc nhiều vào lòng đạo đức và sự nội tâm của cá nhân. Mặc dù sự hổ thẹn có thể không phản ánh những phản ứng trực tiếp đối với sự chỉ trích của người khác, nhưng nó là sự phản ứng đối với việc tự nhận thức rằng mình đã tổn thương hình ảnh lý tưởng của chính bản thân.
Đó là một số khái niệm đặc thù trong xã hội Nhật Bản mang ý nghĩa sâu sắc về quan hệ con người, tình cảm và giá trị đạo đức. Hiểu và tôn trọng các khái niệm này sẽ giúp chúng ta thấu hiểu hơn về văn hóa và xã hội Nhật Bản.
Xem thêm: Một số khái niệm đặc thù trong xã hội Nhật Bản (phần 2)
Dịch bởi Mirai.edu.vn – Kiến Thức Tiếng Nhật Hữu Ích
