Nhật Bản có hơn 80.000 ngôi đền Thần Đạo (Shinto), và bạn luôn dễ dàng nhận ra ngôi đền Shinto, nhờ chiếc cổng Torii độc đáo, được xem như một biểu tượng, một ranh giới, một dấu hiệu chỉ lối, một nét kiến trúc… chỉ có trong Thần Đạo.
(Photo: tarousite / PIXTA)
Torii – Sự đặc biệt của kiến trúc Nhật Bản
Torii là chi tiết kiến trúc đặc biệt để phân biệt giữa chùa và đền ở Nhật Bản, bất kỳ Jinja (Thần Xã) lớn nhỏ nào cũng đều có một cổng Torii. Vị trí xây dựng Jinja và Torii phổ biến trên các đỉnh núi cao hoặc trong các khu rừng – bởi theo quan niệm Thần Đạo, đó là nơi các vị thần thường cư ngụ. Ban đầu Torii được làm từ gỗ, nhưng ngày nay Torii được chế tác từ nhiều chất liệu bền vững như đá, bê tông, sắt, thép. Sự tối giản trong chi tiết tạo hình của Torii dễ hoà hợp với mọi không gian, tạo thành điểm nhấn đẹp cho cảnh quan quanh Thần Xã.
(Cổng Torii trong nội thất của Lữ quán Tenku no yu Nakaya Ryokan, tỉnh Gunma)
Torii đọc theo biểu tự Hán Việt là Điểu Cư – nơi cư trú của loài chim. Theo truyền thuyết và các tài liệu còn lưu truyền, những câu chuyện về sự ra đời cổng Torii đều gắn liền với nữ thần mặt trời Amaterasu (Thiên Chiếu Đại Ngự Thần).
Tương truyền em trai của Amaterasu là Thần bão tố Susanoo khi ở trên vương quốc của Amaterasu, đã gây ra nhiều tổn thất và hỗn loạn. Để chấm dứt sự việc này, các thần đã đặt một Torii trên đầu hang, và đẩy một con gà trống lên đó để gáy, hy vọng rằng tiếng gáy sẽ khiến nữ thần Amaterasu màu mè như mọi khi bình minh lên. Đó là bối cảnh ra đời của chiếc Torii đầu tiên trong Thần Đạo.
Một truyền thuyết khác kể rằng khi ở trên thượng giới, nữ thần Amaterasu thường gửi một loài chim làm vị sứ giả để nắm tình hình và thông báo các sự việc nơi hạ giới. Torii sau đó hình thành để vị sứ giả có nơi nghỉ chân, và cũng là ranh giới ngăn cách giữa hai thế giới phàm tục và linh thiêng.
Cổng Torii: Biểu tượng của thịnh vượng
Torii rất dễ nhận diện với hình tượng kiến trúc gồm hai cột trụ, gánh trên đó là hai thanh ngang tựa cánh chim vươn lên bầu trời. Theo tín ngưỡng Thần Đạo, Torii còn là biểu tượng cho sự thịnh vượng, sung túc.
(Cổng đền Thần Đạo mang phong cách Shinmei ở vườn mơ lớn nhất Nhật Bản, Kairakuen)
Cùng mang một dấu hiệu, một biểu tượng, nhưng Torii được xây dựng với rất nhiều phong cách và kiểu dáng khác biệt. Được định danh dựa trên kiến trúc tiêu biểu như Hachiman, Kasuga, Kashima, Ryobu, Myojin, Shinmei… Theo thống kê có đến hơn 20 phong cách Torii khác nhau trên toàn nước Nhật.
Thông thường, một Jinja sẽ có một Torii, nhưng cũng có trường hợp nhiều Torii được xây dựng liên hoàn, sát cạnh nhau, đại diện cho một Jinja, tạo thành một kiến trúc cổng đền độc đáo và lạ mắt.
(Torii mang phong cách Shinmei trên đỉnh núi Tengu (Thiên Cẩu) ở Otaru)
(Torii với thanh ngang mang đường cong đặc trưng của phong cách Myojin)
Trong những chuyến rong ruổi xứ Phù Tang, việc khám phá nét đẹp của Torii ở khía cạnh lịch sử, mỹ thuật, kiến trúc và không gian luôn là một hành trình văn hoá đầy hấp dẫn.
