Ukiyo-e, hay còn được gọi là tranh Phù thế (浮世絵), là một thể loại tranh nổi tiếng trên khắp Nhật Bản từ thế kỷ 16 đến thế kỷ 20. Chủ đề của Ukiyo-e xoay quanh cuộc sống hàng ngày của mọi người cùng những câu chuyện, sự vật và phong cảnh mà họ thấy trực tiếp.
Khi nhắc đến Ukiyo-e, chúng ta thường nghĩ ngay đến những bức tranh màu sắc tươi sáng được in từ bản khắc gỗ. Tuy nhiên, thực tế là Ukiyo-e cũng bao gồm các bức tranh vẽ tay. Những bức tranh vẽ tay có giá trị độc nhất vô nhị, vì chúng được vẽ trực tiếp bởi các danh họa và giá trị của chúng cao hơn.
Ngược lại, giá thành của các bức tranh in thường phải chăng hơn do chỉ cần dùng một bản khắc gỗ là có thể in ra nhiều bức tương tự. Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi Ukiyo-e được biết đến rộng rãi cả trong và ngoài Nhật Bản trong thời gian đó.
Ý Nghĩa Của Tên Gọi “Phù Thế”
Theo cách hiểu của thời đại, “Ukiyo” (浮世) trong “Ukiyo-e” có thể hiểu là “phong cách hiện đại” hoặc “một thời đại mới”. Vào thế kỷ 17, khi cuộc chiến tranh đang leo thang ở Nhật Bản kết thúc, nền kinh tế phát triển mạnh mẽ và không chỉ các võ sĩ, mà cả người dân thường cũng trầm trồ vì sự giàu có và hạnh phúc trong cuộc sống.
Họ không coi trần thế là một nơi tạm bợ và ngắn ngủi, như lời dạy của đức Phật. Thay vào đó, họ tận hưởng cuộc sống trong lúc có thể và niềm vui từ những điều đơn giản. Điều đặc biệt của Ukiyo-e là luôn lấy cảnh quan thực của cuộc sống làm nền tảng chứ không theo đuổi những ý niệm cao cả và xa rời hiện thực.
Các họa sĩ Ukiyo-e thường quan tâm đến những vấn đề đang nổi cộm trong xã hội và phản ánh chúng một cách nhạy cảm trong tranh vẽ của mình. Họ không chỉ quan tâm đến những giá trị truyền thống mà võ sĩ hâm mộ, mà còn khám phá và thử nghiệm các phong cách vẽ mới.
Một Thế Giới Sống Động Trên Tranh
Ukiyo-e phản ánh đa dạng các khía cạnh trong cuộc sống của con người, vì vậy trong tranh, chúng ta có thể thấy mọi thứ, từ cô gái bán rau, nghệ sĩ múa nón đến những món ăn đầy màu sắc, cầu cảnh và những con đường nổi tiếng. Ukiyo-e đã tạo ra một số dòng tranh tiêu biểu như:
- Bijin-ga (美人画): tranh vẽ về những người đẹp, là biểu tượng của Ukiyo-e. Từ những người phụ nữ nổi tiếng cho đến những cô gái không danh tiếng, thậm chí kỹ nữ cũng có thể trở thành nhân vật chính trong tranh. Các tác phẩm nổi tiếng bao gồm “Thiếu nữ thổi kèn thủy tinh” và “Nàng Geisha và người đàn bà mang hộp đàn Shamisen vượt mưa đêm” của Utamaro Kitagawa.
Mỹ nhân và cây lược – Utamaro Kitagawa
- Yakusha-e (役者絵): tranh vẽ về nghệ sĩ Kabuki. Đây là đề tài dễ tạo ra sự sáng tạo nhất. Có cả tranh được tạo ra để làm áp phích và tờ rơi quảng cáo cho các vở diễn mới. Các tác phẩm nổi tiếng bao gồm “Ebizo Ichikawa trong vai Sadanoshin Takemura” và “Kikunojou Segawa III trong vai Oshizu – vợ của Bunzou Tanabe” của Sharaku Toshusai.
Ichikawa Ebizo trong vai Sadanoshin Takemura – Sharaku Toshusai
-
Kacho-ga (花鳥画): tranh vẽ về hoa lá và chim muông. Tranh về hoa bìm bìm, cẩm chướng và các loài chim thường xuất hiện nhiều nhất. Các tác phẩm nổi tiếng bao gồm “Chim chích bụi trên nhành hoa mai” và “Đôi uyên ương dưới nhành trúc tuyết” của Hiroshige Utagawa.
-
Giga (戯画): tranh hài hước. Đây là những bức tranh gây cười hoặc nhân cách hóa các sự vật. Mặc dù cũng có những tranh trào phúng, nhưng nhìn chung tính tiêu khiển vẫn nổi bật hơn. Các tác phẩm nổi tiếng bao gồm “Vũ điệu bạch tuộc” của Sadahide Utagawa và “Mèo nhỏ – mèo lớn” của Yoshifuji Utagawa.
-
Fukei-ga (風景画): tranh vẽ phong cảnh. Ngọn núi, thung lũng, dòng sông, rừng cây là đối tượng chính trong tranh, đóng vai trò như bưu thiếp, tờ rơi quảng cáo hoặc hướng dẫn du lịch. Các tác phẩm nổi tiếng bao gồm bộ tranh “Ba mươi sáu cảnh núi Phú Sĩ” của Hokusai Katsushika với các bức vẽ lừng danh như “Gió Nam thổi giữa trời trong”, “Mưa trắng dưới núi”, và “Bên kia ngọn sóng ở Kanagawa”.
Sokokura – Hiroshige Utagawa
Tuy nhiên, thế giới trong tranh Ukiyo-e không chỉ là một thế giới đẹp trong sáng được tạo ra bởi các nhà tu sĩ yêu vẻ đẹp thuần túy. Khi khám phá Ukiyo-e sâu hơn, chúng ta sẽ thấy không thiếu những hình ảnh gợi dục (Shunga) đã gây tranh cãi trong xã hội Nhật Bản thời xưa. Nhưng hãy nhìn nhận một cách bao quát: nếu Ukiyo-e ra đời từ một xã hội đang cuồn cuộn trong sự hưởng lạc, thì yếu tố sắc dục có thể coi là một phần tất yếu.
Quá Trình Sản Xuất Những Bức Tranh Rực Rỡ Màu Sắc
Trước khi được bày bán, Ukiyo-e qua một quá trình làm việc đòi hỏi sự chăm chỉ từ các họa sĩ, thợ khắc và thợ in dưới sự hướng dẫn của một nhà sản xuất. Trong quá trình này, các họa sĩ đóng vai trò quan trọng nhất. Họ tạo bố cục ban đầu bằng mực đen và sau đó tạo ra bản thảo chính thức được gọi là Hanshita (版下). Thợ khắc dán bản thảo này lên một mảnh gỗ để khắc họa tiết và tạo ra bản Sumiita (墨版) với các mảng màu đen.
Công việc khắc họa khuôn mặt và mái tóc là thử thách lớn nhất đối với thợ khắc. Một thợ khắc có thể khắc được 2 sợi tóc trên 1mm chắc chắn là có tay nghề không tầm thường và có thể được coi là bậc thầy của nghề khắc.
Với các tranh đen trắng, quá trình đã hoàn thành, tuy nhiên với tranh màu, công việc mới chỉ bắt đầu. Sau khi thợ in dùng bản Sumiita để in bản đen trắng gọi là Kyogozuri (校合摺), họa sĩ sẽ sử dụng nó để thực hiện công việc phối màu. Thợ khắc dán các mảnh Kyogozuri màu này lên bản gỗ và tô màu lên từng họa tiết.
Vì Ukiyo-e thường được bán với giá rẻ, chất liệu tạo màu cũng rất đơn giản, sử dụng mực tàu cho màu đen, vỏ ngao nghiền nhuyễn cho màu trắng và các nguyên liệu tự nhiên khác để tạo ra các màu khác nhau. Có thể sử dụng cả vàng, bạc hoặc bột mica để tạo nét hoàn thiện cho tác phẩm.
Cuối cùng, thợ in sẽ in bản gỗ màu này lên giấy để tạo ra thành phẩm cuối cùng. Với bàn tay giàu kinh nghiệm, họ tạo ra những chi tiết tuyệt vời như các vân gỗ nổi lên giữa bầu trời đêm hay những nét lồi lõm trên một con chim trắng. Mỗi bức tranh Ukiyo-e có hàng trăm bản in giống nhau, nhưng người mua vẫn cảm thấy hài lòng khi mỗi bản in mang trong mình sự tương tác giữa gỗ và những đôi bàn tay đã tạo ra chúng.
Dù đã trải qua hàng thập kỷ, Ukiyo-e vẫn được coi là một phần của văn hóa truyền thống Nhật Bản. Những bức tranh Ukiyo-e được bày bán công khai trên đường phố là món quà lưu niệm phổ biến với du khách quốc tế.
Tranh Ukiyo-e đắt nhất thế giới là gì?
Tranh Ukiyo-e đắt nhất thế giới hiện nay là bản in “The Great Wave off Kanagawa” của nghệ sĩ Katsushika Hokusai (như đã đề cập ở phần trước). Bản in này còn được gọi là “The Great Wave” hoặc “The Wave” và là một trong những tác phẩm nghệ thuật nổi tiếng nhất của Nhật Bản.
Vào năm 2021, một bản in gốc của “The Great Wave off Kanagawa” đã được bán đấu giá tại Nhật Bản với giá 180 triệu yên (khoảng 1,6 triệu USD), đánh dấu kỷ lục giá trị cho một bản in Ukiyo-e.